YÜKSEKTE GÜVENLİ ÇALIŞMA

11.03.2021
Murat Tikiz

İnşaatlarda Boşluklar En Önemli Kaza Unsurlarıdır

Ülkemizde teknolojinin sunduğu son imkânlara ve çalışma refahı açısından maksimum ekonomik düzeye henüz ulaşılamadığından, özellikle inşaatların betonarme döşeme kenar boşluklarında, yüksekte çalışma güvenliği geçici çözümlerle halledilmeye çalışılır. Aslında kaba inşaatın devam ettiği binalarda, yükselme ile birlikte cephelerde kurulacak olan iskeleler bütün bu sorunlara çözüm oluşturacak, döşeme kenarı korkuluklara ihtiyaç duyulmayacaktır.

İncelenen 5239 İş Kazasının Dağılımı

Yüksekten Düşme Tipindeki Kazaların Alt Grupları

Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği Ek-4 (A) Yüksekte Çalışma başlığı altında 7 madde ile yüksekte çalışmanın tanımı yapılarak önlem alınması gereken hususlar belirtilmiştir. Ülkemizde yönetmelikle seviye farkı bulunan ve yüksekten düşme sonucu yaralanma ihtimalinin oluşabileceği her türlü alanda yapılan çalışma; yüksekte çalışma olarak kabul edilmiştir.
Uluslararası bazı standartlarda yükseklikler;

OSHA.......... 1.8 m.
HSE............. 2 m.
AU............... 2 m.

şeklinde ölçülendirilerek belirtilmiştir.

Tehlikeli Boşlukların Kapatılması

Betonarme platformların döşeme kenarlarında, asansör, merdiven, baca, şaft, aydınlatma boşlukları gibi döşemelerde süreksizlik meydana getiren boşluklarda, duvar ve perde duvar gibi yapı elemanları arasında süreksizlik meydana getiren pencere ve benzeri boşluklarda, çalışanların veya malzemelerin düşmesini engelleyecek toplu koruma tedbirleri alınmalıdır.

Özellikle kaba inşaat sırasında oluşan bu boşlukların nasıl ve ne şekilde kapatılacağı; burada iş bölümünün nasıl yapılacağı; kapatma yapılacak noktada imalata engel bir durum olmaması hususlarının proje başlangıcında proje gerekleri arasında irdelenip organizasyonunun yapılması gerekmektedir. Ayrıca inşaat sürecinde meydana gelecek olan proje revizyonlarında ve çalışanların bu konuda eğitimlerinin artırılmasında aksiyona geçebilmek için günlük toplantılar (toolbox) düzenlenmeli ve imalat gerçekleşmeden gerekli malzeme talepleri yapılmalıdır.

Genel olarak boşlukların kapatılması yatay ve dikey çözümlerle sağlanmaktadır:

Dikey çözümlerde; minimum aşağıdaki gra kte belirtilen korkuluk şartları,
Yatay çözümlerde ise; boşluğun kapatıldığı malzemenin yapıya sabitlenmesi sağlanmalıdır.

Kat Platform Kenarları

Yüksekten düşme riskine karşı alınan bu önlemlerin sürekliliği esastır. Kalıp aşamasında kullanılan korkulukların parça parça sökülmesinin ardından beklenmeden betonarme döşemenin korkuluklarının monte edilmesi ve kalıcı imalat için (duvar örümü vs.) parça parça sökülmesinin ardından paraşüt tipi emniyet kemeri vasıtasıyla kalıcı imalatın yapılması gerekmektedir.
Korkuluk dayanımı açısından korkuluk dikmelerinin sıklığı ve malzeme çeşidi çok önemlidir:

Ahşap dikme kullanılıyorsa; dikmeler zemine çapraz takviyelerle sabitlenmelidir.
Metal pro ller kullanılıyorsa; zemine dübellenmelidir.
Çelik hasır ile dolu gövde kullanılıyorsa; hasır çevresi pro llerle tutturularak çerçeve oluşturulmalıdır.
İnşaat demiri kullanılıyor ise; dayanımı sağlaması açısından çapı büyük demir kullanılmalı ve sık aralıklarla dikmeler oluşturulmalıdır. Demirdeki esneme hesaba katılarak en azından kenetleme boyu olan 75Ø kuralı işletilmeli; 1m yüksekliğinde ana korkuluğu oluşturabilmek için 75*14=1050 mm ile en az Ø14 çapında demir kullanılmalıdır. Ancak demirin betona sabitlenme şekli, kapatılacak açıklığın büyük olması vb. gibi koşullar gözlemlenmeli, dikmelerin sıklığı dayanım için iyi ayarlanmalıdır. Ayrıca dikmelere verilecek çapraz takviye demir çapı küçük bile olsa dayanımı arttıracaktır.

Çeşitli örnekleri verilen betonarme döşeme kenarı korkuluk resimleri

Ülkemiz şartlarında hava koşullarına bağlı olarak betonu dökülen döşemenin üzerine genel olarak ertesi gün çıkılarak aktif çalışma devam etmektedir. Aktif çalışma başlamadan önce döşeme kalıbındaki korkuluklar sökülecekse betonarme döşeme üzerine korkulukların montajı sağlanmalıdır. Betonun tam dayanımını kazanmaması, döşeme kenarlarında zayı ık oluşturacağından korkulukların döşemeden olabildiğince içeride ve kolon-perde kalıplarına engel teşkil etmeyecek şekilde monte edilmesi hesaplanmalıdır.
Korkuluk dikmelerinin varsa inşaat bünyesindeki atölyelerde, yoksa metal pro l işi yapan atölyelerde hazır olarak yaptırılması sağlanabilir. Dikkat edilmesi gereken husus, bu dikmelerin ana ve ara korkuluk ile topukluk seviyelerine yatay malzemenin oturtulabilmesi için üç yuva sistemi geliştirilmeli, ayrıca taban kısmına dübelleme kolaylığı için delikli plaka monte edilmelidir.
Yeterli sağlamlıkta yapılan korkuluklara alan perdesi (turuncu perdeler) ya da ikaz şeritleri ilave ederek farkındalık arttırılmalıdır.

Merdiven Kova Boşlukları

Merdiven kova boşlukları proje gereği farklı şekillerde boyutlandırılır. Resimlerde ülkemiz şantiyelerinden farklı türde korkuluk şekilleri gösterilmiştir.
Merdiven kova boşlukları dar ve kısaysa; döşeme ve sahanlık betonarme döşemelerinin alın diye tabir edilen kısımlarından (döşeme yan yüzeyleri) düşeyde birkaç katı kapsayacak şekilde metal pro l ya da inşaat demiri sabitlenmesi, dikmelerimizi oluşturacak ve böylece montajı kolaylaşacaktır. Bu şekilde alından sabitlenen korkuluklar ilerleyen aşamalarda merdiven üzerinde zemin kaplaması işine de engel teşkil etmeyecektir.
Merdiven kova boşlukları geniş boşluğa sahipse; aynı sahanlığa ve aynı döşemeye denk gelen en az iki adet korkuluk dikmesi oluşturulmalıdır.

Merdiven kova boşluklarının korkuluklarla kapatılması inşaat sürecinde çıkılan bütün katlara geçiş bölgesi oluşturduğundan ayrı bir önem arz etmektedir. Proje doğrultusunda merdiven bölgesinin yapısına ve kalıcı korkuluk malzeme bilgilerine bakarak, kalıcı korkuluğun zamanından önce kaba inşaat devam ederken montajı sağlanabilir. Bu durum hem iş sağlığı ve güvenliği için bir önlem hem de ileriye yönelik bir imalat kaleminin bitirilmesi anlamına geleceğinden avantaj sağlayacaktır.

İnşaatta iki ayrı merdiven projelendirilmişse her ikisine de korkuluk sistemi oluşturulmalıdır. Merdivenlerden birine erişimin engellenmesi durumunda imalat aksamayacaktır. Sonuç olarak bu geçiş bölgelerinin güvenliği çalışanların inisiyati ne bırakılmamalıdır.

Asansör ve Şaft Boşlukları

Genel olarak yapı işlerinde asansör boşlukları kendilerini çevreleyen betonarme duvarlara sahip olup tek tara ı açıklık barındırmaktadır. Ülkemizde genel olarak projelendirmeler asansör boşluklarının merdiven iniş-çıkışlarına bakacak şekilde dizayn edilir. Geçiş bölgesi ve merdivende takılıp düşmeler yoğun olabileceğinden özellikle kapatılması gereken en önemli boşluk türleridir. Çalışanların kat temizliklerinde açığa çıkan çöp ve molozları uzaklaştırmalarını; ve malzeme aktarımını bu bölgeden yapmaya çalışmalarını engellemek için dikey ve sağlam olarak asansör boşluklarının kapatılması gerekmektedir. Yatay kapamalar mutlaka döşemeye sabitlenmelidir.

Derleyen: Murat TİKİZ

Jeofizik Mühendisi

İş Güvenliği Uzmanı (B)